CHÍNH SÁCH BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN (cập nhật ngày 01/01/2023)

Bảo hiểm xã hội (BHXH) tự nguyện là một trong những chính sách an sinh của Đảng và Nhà nước, mang tính nhân văn, nhân đạo sâu sắc, là loại hình dịch vụ công, hoạt động phi lợi nhuận, lấy hiệu quả xã hội làm mục đích. Đây là loại hình BHXH do Nhà nước tổ chức.

I. ĐỐI TƯỢNG THAM GIA

Bao gồm:

- Công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi trở lên, không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc (trong đó phần lớn là nông dân và người lao động tự do).

- Điểm mới: Theo quy định tại Điểm h Khoản 1 Điều 27 của Luật Thi hành án dân sự số 41/2019/QH14 “Phạm nhân được tham gia BHXH tự nguyện, hưởng chế độ, chính sách về BHXH theo quy định của pháp luật”. Quy định này có hiệu lực từ ngày 1/1/2020.

II. LỢI ÍCH CỦA VIỆC THAM GIA BHXH TỰ NGUYỆN

III. MỨC ĐÓNG, PHƯƠNG THỨC ĐÓNG

1. Mức đóng

Mức đóng hằng tháng của người tham gia BHXH tự nguyện bằng 22% mức thu nhập tháng do người tham gia lựa chọn, thấp nhất bằng mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn (thay đổi qua các giai đoạn cho Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ quy định) (ví dụ, giai đoạn 2022-2025 là 1.500.000 đồng) và cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở tại thời điểm đóng (ví dụ năm 2022 là 29.800.000 đồng).

- Khoảng cách giữa hai mức thu nhập tháng do người tham gia lựa chọn là 50.000 đồng/ tháng. (Mức thu nhập lựa chọn = mức chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn tại thời điểm đóng + m (x) 50.000 đồng/ tháng), m= Tham số tự nhiên có giá trị từ 0 đến n.

Ví dụ: người tham gia có thể lựa chọn mức thu nhập làm căn cứ đóng thấp nhất là 1.500.000 đồng/tháng, hoặc 1.550.000 đồng/tháng, 1.600.000 đồng/tháng… đến cao nhất là 29.800.000 đồng/tháng.

- Khoảng cách giữa hai mức đóng liền nhau là 11.000 đồng/tháng (Mức đóng hàng tháng = 22% x Mức thu nhập lựa chọn)

* BHXH thực hiện theo nguyên tắc đóng-hưởng, mức đóng cao thì mức hưởng cao.

2. Hỗ trợ mức đóng

Từ 01/01/2022, người tham gia BHXH tự nguyện được Nhà nước hỗ trợ tiền đóng theo tỷ lệ phần trăm (%) trên mức đóng BHXH hằng tháng theo mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn (giai đoạn năm 2022-2025 thực hiện theo Nghị định số 07/2021/NĐ-CP là 1.500.000đ), cụ thể:

- Người tham gia được giảm trừ ngay số tiền Nhà nước hỗ trợ khi đóng BHXH tự nguyện. Thời gian hỗ trợ tùy thuộc vào thời gian tham gia BHXH tự nguyện thực tế của mỗi người nhưng không quá 10 năm (120 tháng).

- Ngoài ra, tùy theo mỗi địa phương cũng có mức hỗ trợ thêm cho người tham gia BHXH tự nguyện.

3. Phương thức đóng

Người tham gia được lựa chọn một trong các phương thức đóng sau đây: Đóng hằng tháng; Đóng 03 tháng một lần; Đóng 06 tháng một lần; Đóng 12 tháng một lần; Đóng một lần cho nhiều năm về sau nhưng không quá 5 năm một lần; Đóng một lần cho những năm còn thiếu đối với người tham gia BHXH đã đủ điều kiện về tuổi để hưởng lương hưu nhưng còn thiếu không quá 10 năm (120 tháng) thì được đóng cho đủ 20 năm để hưởng lương hưu.

3.1. Trường hợp người tham gia BHXH đã đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định mà thời gian đã đóng BHXH còn thiếu trên 10 năm nếu có nguyện vọng thì tiếp tục đóng BHXH tự nguyện theo một trong các phương thức nêu trên (trừ phương thức đóng một lần cho thời gian còn thiếu) cho đến khi thời gian đóng BHXH còn thiếu không quá 10 năm thì được đóng một lần cho những năm còn thiếu để hưởng lương hưu.

3.2. Thời điểm đóng

a) Thời điểm đóng BHXH được thực hiện như sau:

- Trong tháng đối với phương thức đóng hằng tháng;

- Trong 03 tháng đối với phương thức đóng 03 tháng một lần;

- Trong 04 tháng đầu đối với phương thức đóng 06 tháng một lần;

- Trong 07 tháng đầu đối với phương thức đóng 12 tháng một lần.

b) Thời điểm đóng BHXH đối với trường hợp đóng một lần cho nhiều năm về sau hoặc đóng một lần cho những năm còn thiếu được thực hiện tại thời điểm đăng ký phương thức đóng và mức thu nhập tháng làm căn cứ đóng.

c) Quá thời điểm đóng BHXH theo quy định mà người tham gia BHXH tự nguyện không đóng BHXH thì được coi là tạm dừng đóng BHXH tự nguyện.

- Trường hợp người đang tạm dừng đóng, nếu tiếp tục đóng thì phải đăng ký lại phương thức đóng và mức thu nhập tháng làm căn cứ đóng BHXH với cơ quan BHXH.

- Trường hợp có nguyện vọng đóng bù cho số tháng chậm đóng trước đó thì số tiền đóng bù được tính bằng tổng mức đóng của các tháng chậm đóng, áp dụng lãi gộp bằng lãi suất đầu tư quỹ BHXH bình quân tháng do BHXH Việt Nam công bố của năm trước liền kề với năm đóng.

IV. QUYỀN LỢI VÀ MỨC HƯỞNG KHI THAM GIA BHXH TỰ NGUYỆN

Người tham gia BHXH tự nguyện khi có đủ các điều kiện theo quy định được hưởng quyền lợi gồm 02 chế độ hưu trí và tử tuất cơ bản như đối với người tham gia BHXH bắt buộc, được cấp thẻ BHYT miễn phí.

1. Chế độ hưu trí

1.1. Hưởng lương hưu hàng tháng

a) Điều kiện hưởng:

Người tham gia BHXH tự nguyện được hưởng lương hưu hàng tháng khi có đủ 20 năm đóng BHXH trở lên và đủ tuổi theo quy định.

- Tuổi nghỉ hưu theo quy định:

+ Năm 2020: nam đủ 60 tuổi, nữ đủ 55 tuổi.

+ Năm 2021: nam đủ 60 tuổi 03 tháng, nữ đủ 55 tuổi 04 tháng.

+ Sau đó, mỗi năm tăng thêm 03 tháng với lao động nam, 04 tháng với lao động nữ. Tuổi nghỉ hưu với lao động nam sẽ đạt 62 tuổi vào năm 2028, với lao động nữ sẽ đạt 60 tuổi vào năm 2035.

- Nếu đủ điều kiện về tuổi, nhưng thời gian đóng BHXH còn thiếu không quá 10 năm (120 tháng) được lựa chọn đóng một lần cho thời gian còn thiếu cho đủ 20 năm để hưởng lương hưu.

b) Mức lương hưu hằng tháng:

Trong đó: tỷ lệ hưởng lương hưu của người lao động được tính bằng 45% mức bình quân thu nhập tháng đóng BHXH và tương ứng với số năm đóng BHXH như sau:

+ Lao động nam nghỉ hưu vào năm 2020 là 18 năm, năm 2021 là 19 năm, từ năm 2022 trở đi là 20 năm;

+ Lao động nữ nghỉ hưu từ năm 2020 trở đi là 15 năm.

Sau đó cứ thêm mỗi năm đóng BHXH, người lao động cả nam và nữ được tính thêm 2%; mức tối đa bằng 75%.

* Lưu ý:

- Lương hưu được điều chỉnh trên cơ sở mức tăng của chỉ số giá tiêu dùng và tăng trưởng kinh tế phù hợp với ngân sách nhà nước và quỹ BHXH.

- Được hưởng BHYT do Quỹ BHXH đóng tiền để được cấp thẻ BHYT.

- Mức hưởng phụ thuộc vào mức đóng: Mức đóng cao thì mức hưởng cao.

c) Trợ cấp một lần khi nghỉ hưu:

- Người có thời gian đóng BHXH cao hơn số năm tương ứng với tỷ lệ hưởng lương hưu 75%, khi nghỉ hưu, ngoài lương hưu còn được hưởng trợ cấp một lần.

- Mức trợ cấp một lần được tính theo số năm đóng BHXH cao hơn số năm tương ứng với tỷ lệ hưởng lương hưu 75%, cứ mỗi năm đóng BHXH thì được tính bằng 0,5 tháng mức bình quân thu nhập tháng đóng BHXH.

1.2. BHXH một lần

a) Điều kiện hưởng

* Các trường hợp được giải quyết hưởng BHXH một lần ngay khi đủ một trong các điều kiện sau:

- Nam đủ 60 tuổi, nữ đủ 55 tuổi nhưng chưa đủ 20 năm đóng BHXH mà không tiếp tục tham gia BHXH.

- Ra nước ngoài để định cư.

- Người đang bị mắc một trong những bệnh nguy hiểm đến tính mạng như ung thư, bại liệt, xơ gan cổ chướng, phong, lao nặng, nhiễm HIV đã chuyển sang giai đoạn AIDS và những bệnh khác theo quy định của Bộ Y tế.

* Trường hợp không đủ điều kiện nêu trên mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH và có yêu cầu nhận BHXH một lần thì phải sau một năm không tiếp tục đóng BHXH mới được hưởng BHXH một lần.

b) Mức hưởng:

- Tính theo số năm đã đóng BHXH, cứ mỗi năm được tính như sau:

+ 1,5 tháng mức bình quân thu nhập tháng đóng BHXH cho những năm đóng trước năm 2014.

+ 02 tháng mức bình quân thu nhập tháng đóng BHXH cho những năm đóng từ năm 2014 trở đi.

Trường hợp thời gian đóng BHXH chưa đủ 01 năm thì mức hưởng BHXH bằng số tiền đã đóng, mức tối đa bằng 02 tháng mức bình quân thu nhập tháng đóng BHXH.

- Mức hưởng BHXH một lần của đối tượng được Nhà nước hỗ trợ thì không bao gồm số tiền Nhà nước hỗ trợ đóng BHXH tự nguyện, trừ trường hợp là người đang bị mắc một trong những bệnh nguy hiểm đến tính mạng và những bệnh khác theo quy định của Bộ Y tế.

1.3. Bảo lưu thời gian đóng BHXH

Người tham gia BHXH tự nguyện dừng đóng BHXH tự nguyện mà chưa đủ điều kiện để hưởng lương hưu theo quy định mà không nhận BHXH một lần thì được bảo lưu thời gian đóng BHXH.

2. Chế độ tử tuất

2.1. Trợ cấp mai táng

Người tham gia BHXH tự nguyện chết thì người lo mai táng được nhận trợ cấp mai táng bằng 10 tháng lương cơ sở tại tháng người tham gia BHXH tự nguyện chết khi thuộc một trong các trường hợp sau:

- Người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện có thời gian đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc từ đủ 12 tháng trở lên;

- Người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện có thời gian tính hưởng chế độ tử tuất từ đủ 60 tháng trở lên;

- Người đang hưởng lương hưu.

2.2. Trợ cấp tuất một lần

- Người đang đóng BHXH tự nguyện hoặc đang bảo lưu thời gian đóng BHXH chết thì thân nhân được hưởng trợ cấp tuất một lần tính theo số năm đã đóng BHXH, cứ mỗi năm tính bằng 1,5 tháng mức bình quân thu nhập tháng đóng BHXH cho những năm đóng BHXH trước năm 2014; bằng 02 tháng mức bình quân thu nhập tháng đóng BHXH cho các năm đóng từ năm 2014 trở đi.

+ Trường hợp người tham gia BHXH tự nguyện có thời gian đóng BHXH chưa đủ một năm thì mức trợ cấp bằng số tiền đã đóng nhưng mức tối đa bằng 02 tháng mức bình quân thu nhập tháng đóng BHXH.

+ Trường hợp người tham gia BHXH tự nguyện có cả thời gian đóng BHXH bắt buộc và tự nguyện thì mức trợ cấp tuất một lần tối thiểu bằng 03 tháng mức bình quân tiền lương và thu nhập tháng đóng BHXH.

- Người đang hưởng lương hưu chết thì thân nhân được hưởng trợ cấp tuất một lần tính theo thời gian đã hưởng lương hưu, nếu chết trong 02 tháng đầu hưởng lương hưu thì tính bằng 48 tháng lương hưu đang hưởng; nếu chết vào những tháng sau đó, cứ hưởng thêm 01 tháng lương hưu thì mức trợ cấp giảm đi 0,5 tháng lương hưu.

3. Chế độ hưu trí và tử tuất đối với người lao động vừa có thời gian đóng BHXH bắt buộc vừa có thời gian đóng BHXH tự nguyện như sau

- Có từ đủ 20 năm đóng BHXH bắt buộc trở lên thì điều kiện, mức hưởng lương hưu thực hiện theo chính sách BHXH bắt buộc; mức lương hưu hằng tháng thấp nhất bằng mức lương cơ sở, trừ Người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn.

- Có từ đủ 15 năm đóng BHXH bắt buộc trở lên và chưa hưởng BHXH một lần hoặc đang hưởng lương hưu mà chết thì trợ cấp tuất hằng tháng đối với thân nhân được thực hiện theo chính sách BHXH bắt buộc.

4. Một số quyền lợi khác

- Được nhận sổ BHXH.

- Người đóng BHXH không liên tục thì thời gian tính hưởng chế độ BHXH là tổng thời gian đã đóng BHXH.

- Thu nhập tháng đã đóng BHXH để làm căn cứ tính mức bình quân thu nhập tháng đóng BHXH của người lao động được điều chỉnh trên cơ sở chỉ số giá tiêu dùng của từng thời kỳ theo quy định của Chính phủ.

- Lương hưu và trợ cấp BHXH không phải nộp thuế.

- Lương hưu được điều chỉnh trên cơ sở mức tăng của chỉ số giá tiêu dùng và tăng trưởng kinh tế phù hợp với ngân sách nhà nước và quỹ BHXH.

- Người đang hưởng lương hưu thì được quỹ BHXH đóng tiền để được cấp thẻ BHYT.